Verandert de bodem als je compostthee gebruikt in plaats van kunstmest? En wat betekent dit dan voor de gewassen die erop staan, of voor de koeien die erop grazen? En hoe zit het met de balans tussen kosten en opbrengsten? Om dit soort vragen draait het bij het Regio Deal-project Compostthee op grasland. Met de opgedane kennis, ervaring en meetresultaten kunnen boeren vervolgens hun voordeel doen. Heidi Uenk – begeleider in natuurinclusieve landbouw – leidt dit project sinds februari 2025 bij Soil Valley.
Een gezonde bodem is belangrijk voor iedereen
Heidi: ‘Een gezonde bodem is niet alleen van belang voor boeren. Ook de rest van de maatschappij heeft er baat bij. Bijvoorbeeld omdat een vitale bodem bodemleven en plantengroei ondersteunt, bijdraagt aan gezonde voedselproductie en CO2 opslaat. Zo’n bodem heeft ook een hogere weerstand tegen ziekten en kan water bufferen. Een hevige regenbui zorgt dan bijvoorbeeld niet meteen voor plassen of wateroverlast. Een gezonde bodem heeft dus zowel een ecologische, als een economische waarde. Tijdens dit project proberen we er samen met projectpartners en andere partijen ook achter te komen hoe we die verschillende waarden kunnen uitdrukken en met elkaar in balans kunnen brengen.’
Zonder wormen geen thee
Eerst even terug naar de thee: wat is compostthee precies? Kortgezegd is het een levende, vloeibare meststof zonder grote hoeveelheden stikstof, fosfaat of kali. Je maakt het van water, wormencompost en een aantal zuren en melen. Dat brouwsel laat je minimaal 24 uur beluchten, waardoor nuttige micro-organismen zich vermenigvuldigen. Heidi: ‘De wormen zijn ontzettend belangrijk. Het bedrijf Bodemliefde gebruikt ze om van organisch afval hoogwaardige compost te maken. Het ontstane ‘theezakje’ gaat vervolgens bij de boeren zelf in een brouwketel van Eijkelkamp, waarin er compostthee van wordt gemaakt. Zodra de thee klaar is, kunnen we hem met een speciale machine op het land aanbrengen. Dat luistert best nauw, hebben we gemerkt. Het kan bijvoorbeeld niet in de volle zon, want dan verbrandt de biologie in de thee.’
Draagt compostthee bij aan een vitale bodem?
En als dat zo is, is het voor een boer dan ook een financieel aantrekkelijk alternatief voor kunstmest? Heidi: ’Om dit soort interessante vragen draait het bij dit project. We staan nu aan het begin. De les die we het afgelopen halfjaar in elk geval hebben geleerd, is dat dit project tijd nodig heeft. Compostthee is geen wondermiddel. Een bodem is in staat om zich bij de goede omstandigheden na drie tot vier jaar te herstellen. Of soms pas na vijf tot zeven jaar, afhankelijk van het type bodem, de bewerking, de omstandigheden en de basisverdichting. Het is nog te vroeg om nu al iets over de effecten van compostthee op de bodembiologie en de plantontwikkeling te kunnen zeggen, of over de verhouding tussen de kosten en opbrengsten van deze natuurlijke bemesting. We zien al wel kleine positieve verschillen, maar we hebben een continue gegevensstroom nodig. Dus blijven we de komende jaren experimenteren, data verzamelen, ervaring opdoen en gesprekken voeren met boeren, het onderwijs en de samenleving. Zo werken we samen aan de transitie om de bodem in zijn kracht te zetten, en het gebruik van kunstmest af te bouwen. En zo proberen we boeren te helpen gerichtere keuzes te maken.’
Praktische proeven en data science
Heidi Uenk werkt bij dit project onder andere samen met onafhankelijk bodemadviseur Theo Nieuwenhuis en agrariërs Beli den Hartog in Lathum en Joris Köning in het Broek. Heidi: ‘Bij beide boeren bemesten we drie stroken grasland. Op alle stroken gebruiken we de drijfmest van de agrariër. Op één strook voegen we daar kunstmest aan toe, en op de laatste combineren we de drijfmest met compostthee. We nemen bodemmonsters, vers grasmonsters en doen bladsapanalyses. En dan kijken we naar de verschillen. Wat gebeurt er in de verschillende stroken met de bodem, de bladsappen en de opbrengst? Deze meetresultaten voegen we samen met de bodemmonstertechniek van Soil Valley partner Antonie.’
Antonie ontwikkelde een Life MonitorTM en gebruikt daarbij AI en data science om razendsnel bodemleven en de bodembiodiversiteit in kaart te brengen. Het bedrijf analyseert bijvoorbeeld de verschillende soorten nematoden (aaltjes) in een grondmonster. Hoe meer gunstige, onschadelijke nematoden er zijn, hoe gezonder de bodem is. De verwachting is dat deze – tot nu toe onderbelichte – biologie van de bodem een grote rol speelt bij hoogwaardige voedselproductie.
Schep mee, laarzen aan
Tijd voor een meting. Op een frisse woensdagmorgen in oktober voeren Heidi Uenk en Theo Nieuwenhuis een veldproef uit bij boer Köning in het Broek. Met een schep, een slagenmachine en een grondboor graven zij in elk van de drie bemeste stroken een profielkuil, van zo’n 40 cm diep. In de eerste 10 cm komen ze vooral graswortels, stooiselwormen, een wat hoekige bodemstructuur en een verdichte laag tegen. Wat dieper zien ze een enkele pendelaar (dikkere worm), ijzervlekken vanwege een hogere grondwaterstand en diepergaande graswortels. Daarna gaan ze met een grondboor verder tot op een kleilaag, op een diepte van 90 cm. De verschillen tussen de grondmonsters op de drie stroken lijken op het eerste gezicht klein. Al zitten er iets meer wormen in het deel dat met compostthee is bemest.
Heidi: ‘Het project blijft zich ontwikkelen. Mogelijk onderzoeken studenten of compostthee ook invloed heeft op het koegedrag. Vinden koeien gras dat is bemest met compostthee bijvoorbeeld lekkerder, of nemen ze op composttheevelden meer mineralen op? Dat zijn interessante onderwerpen. Er is tijdens dit project nog veel te doen en te ontdekken.’
Benieuwd naar meer?
Wil je meer weten over het project? Neem contact op met Heidi Uenk 06 53 34 58 89.